Minder verspillen levert op alle fronten winst op

Gepubliceerd 16 oktober 2017 - 15 min leestijd

Verlies en verspilling in de voedselketen is een issue dat sterk leeft bij burgers, bedrijven en beleidsmakers. Maar het monster is groot en veelkoppig. Daar staat tegenover dat investeren in oplossingen voor dit probleem zowel economisch als milieutechnisch veel oplevert.

Een restaurant dat maaltijden bereidt van weggegooid voedsel. Een ondernemer die resten van citroenen gebruikt om ijsthee te maken. En grote multinationals die een coalitie vormen om voedselverspilling te halveren. Het issue ‘verspilling en verlies in de voedselketen’ leeft. De meeste consumenten vinden het zonde dat voedsel wordt weggegooid. Het frustreert ook dat een derde van de voedselproductie niet wordt opgegeten, terwijl miljoenen mensen honger lijden. Maar liefst 83 procent van de Nederlandse consumenten beschouwt voedselverspilling als een serieus probleem. Ook bij beleidsmakers staan voedselverspilling en -verlies hoog op de agenda. De Verenigde Naties (VN) stimuleren de aanpak met de Sustainable Development Goals (SDG). Het twaalfde SDG stelt (in 12.3) dat we de voedselverspilling in winkels en bij consumenten per 2030 dienen te halveren per hoofd van de bevolking. Verder moeten we het voedselverlies in de productie- en bevoorradingsketens reduceren, met inbegrip van verliezen na de oogst, aldus de VN.

Verlies en verspilling in heel de keten

Maar waar moeten we beginnen? Het probleem manifesteert zich in de hele keten. Die begint op het land, waar een deel van de teelt nooit tot wasdom komt of verloren gaat bij het oogsten. Voedsel dat vervolgens wel zijn weg vindt naar de voedselverwerkers en –verkopers kan onderweg naar fabriek of winkel verloren gaan. Het bederft of beschadigt tijdens vervoer of opslag. En ook als het voedsel wel ongeschonden een fabriek of winkel bereikt, is consumptie nog niet zeker. Want bij de verwerking in de voedselindustrie gaat eveneens veel verloren. En een deel van wat in de winkel ligt, wordt niet verkocht. Last but not least stopt de consument lang niet alles wat hij in zijn winkelmand doet, later ook in zijn mond.

'Maatregelen tegen voedselverspilling en -verlies dragen bij aan het oplossen van zowel het klimaatprobleem als het wereldvoedselprobleem.'

- Bas Rüter, Directeur Duurzaamheid

Veelkoppig

Directeur Duurzaamheid Bas Rüter van Rabobank denkt dat we het ‘veelkoppige’ probleem nog onderschatten. Zeker als het gaat om voedselverlies in het begin van de keten. Als voorbeeld noemt hij de lange wachttijden voor het overslaan van exportproducten uit de landbouw naar schepen in een Noord-Braziliaanse haven. “Die kunnen oplopen tot twee maanden. In die tijd kan er veel misgaan met voedsel.” Voedselverlies serieus bestrijden begint volgens Rüter bij boeren in ontwikkelingslanden. Low-tech investeringen in bijvoorbeeld herplant, logistiek en opslag, kunnen het verlies beperken en leiden tot een veel hogere opbrengst per hectare. Een enorme opgave. “Dit betekent miljoenen boerenbedrijven in ontwikkelingslanden de kans geven om te investeren in duurzamere productie.” Afnemers van de producten en financiers kunnen hierbij helpen door bijvoorbeeld garanties en gunstige voorwaarden voor krediet.
Een andere enorme opgave zit volgens Rüter aan het einde van de keten, bij de westerse consument. Die moet anders gaan kopen en koken om minder te verspillen. Kiest hij alleen perfect ogend voedsel of zijn kromme komkommers ook goed genoeg? Is hij bereid kliekjes te eten? Dat is een kwestie van andere gewoonten aanleren. Maar gedrag verander je niet van de een op de andere dag. Een onderzoek van RaboResearch Food & Agribusiness geeft een indruk van de omvang van het probleem. De onderzoekers schatten dat in de Europese productie en distributie van voedsel alleen al jaarlijks voor 60 miljard euro verloren gaat. Daar komt bij dat Europese consumenten elk jaar voor 30 miljard euro aan voedsel weggooien (zie Facts & Figures).

Drievoudige werking

Een groot probleem biedt gelukkig meestal ook grote kansen. Zowel in termen van mens en milieu als economie is er veel winst te behalen. Maatregelen tegen voedselverlies en –verspilling hebben een grote duurzame impact. Wie voeding verloren laat gaan, verspilt ook energie en water (het telen van 1 tomaat kost bijvoorbeeld ruim 12 liter water). Rüter wijst erop dat maatregelen een drievoudige duurzame werking hebben. “Ze dragen bij aan het oplossen van zowel het klimaatprobleem als het wereldvoedselprobleem en ze bespoedigen de transitie naar een circulaire economie.”
Voor bedrijven is het economisch erg interessant om te investeren in oplossingen. Europese ondernemers kunnen 5 miljard euro besparen met innovaties in oogsten en opslag direct na de oogst. En nog eens 5 miljard euro met innovaties in verpakkingen en het beter monitoren van de versheid (zie Facts & Figures). Wie voedselverlies beperkt, versterkt volgens Rüter zijn concurrentiekracht. Hij vertelt over een verpakking waardoor verse zalm per boot van Chili naar Europa kan. “Dat betekent dat de aanbieder goedkoper is dan een concurrent die zijn waar met een vliegtuig vervoert.”

Ketenpartners bij elkaar brengen

Kansen grijpen met maatregelen tegen verspilling of verlies is minder gemakkelijk gezegd dan gedaan. Een obstakel is de grote onderlinge afhankelijkheid in de keten. Als een retailer verspilling of verlies wil tegengaan, dan betekent dit dat een eerdere schakel in de keten moet investeren, bijvoorbeeld in een betere verpakking. Zo’n investering kan op lange termijn erg interessant zijn, maar het is de vraag of een voedselleverancier de middelen heeft of het aandurft. Want de afnemer rekent hem misschien louter af op prijs.
Om verspilling en verlies in de voedselketen tegen te gaan, moeten ketenpartners bij elkaar komen. Daar ziet Rabobank voor zichzelf een rol als verbindingsofficier en aanjager weggelegd. Die rol is gebaseerd op de visie Banking for Food. Minder verspilling is in die visie een van de voorwaarden om de snel stijgende vraag naar voedsel tegemoet te kunnen treden. Net als meer efficiency in productie en een betere samenwerking binnen de productieketens.
Oplossingen vinden kun je niet alleen. Daarom werkt Rabobank samen in coalities. Een daarvan is Champions 12.3. Daarin trekken multinationals, ngo’s, overheden en activisten samen op om voedselverspilling te halveren per 2030. In Nederland maakt Rabobank deel uit van de Taskforce Circular Economy in Food. Die presenteert in maart 2018 een ambitieuze aanpak voor een circulaire voedselvoorziening.

Concrete acties

Oplossingen aanjagen doet Rabobank volgens Rüter op vele fronten. Een daarvan is het stimuleren en onder de aandacht brengen van innovaties, bijvoorbeeld in verpakkingen. Zo heeft Rabo-klant It's Fresh! een filter ontwikkeld dat ethyleen opneemt. Dit zorgt ervoor dat bijvoorbeeld avocado’s veel langer vers blijven. Een andere klant, Liquid Seal, maakt een vloeibare, biologisch afbreekbare coating voor fruit met een harde schil. Ook dit verlengt de levensduur. Rüter: “Zulke kennis over innovaties delen wij graag met klanten, evenals onze kennis over ondernemen in een circulaire economie. We maken klanten zo bewust van de mogelijkheden en hoe zij daarvan kunnen profiteren.” Een andere manier waarop de Rabobank bijdraagt aan oplossingen is via financieringen, bijvoorbeeld in landen in Afrika en Zuid-Amerika. Via de Rabobank Foundation helpt de bank boeren ook om zich te organiseren in coöperaties, die hen in staat stellen om bijvoorbeeld te investeren in betere opslagmogelijkheden.

Tweede leven voor reststromen

Bij de aanpak van voedselverspilling komt meer kijken dan alleen aanjagen en krachten bundelen. Wat dat betreft is er in Nederland leergeld betaald. De overheid moest in 2015 constateren dat de verspilling gelijk was gebleven, ondanks een ambitieuze doelstelling van 20 procent vermindering. Oorzaak: een te versnipperde, ongecoördineerde aanpak. Dit was aanleiding voor Rabobank om in 2015 een intensieve samenwerking aan te gaan met De Verspillingsfabriek in Veghel. Dit bedrijf geeft reststromen uit de voedingsindustrie een tweede leven. Bijvoorbeeld door niet-verkochte tomaten en niet-gebruikte delen van tomaten te verwerken tot tomatensoep. Rabobank en de Universiteit Wageningen werken samen met oprichter en cateringondernemer Bob Hutten om van THREE SIXTY (waar onder andere De Verspillingsfabriek is gehuisvest) hét innovatie en expertisecentrum te maken voor circulaire oplossingen tegen voedselverspilling. Starters kunnen er samenwerken met wetenschappers en profiteren van de kennis en het netwerk van specialisten van de bank. Zo ontstaat een learning community (FoodWasteXperts).

Circular Economy Challenges

Via zogeheten Circular Economy Challenges daagt Rabobank, samen met KPMG en MVO Nederland, klanten uit om kansen in de circulaire economie te zien en te grijpen. De werkwijze is regionaal en praktisch. Zo ontdekte voedingsproducent Coroos mogelijkheden om voedingsrijke reststromen te verwaarden en anders om te gaan met afvalwater. Eind 2017 moeten 100 bedrijven een circulair actieplan hebben gemaakt. Rüter: “Deelnemers worden vaak een voorbeeld voor andere bedrijven in de regio. Dat is precies wat we willen.”

"De bijdrage van de bank als aanjager is bescheiden, vergeleken met de consument. Die kan met zijn koop- en kookgedrag een ommekeer veroorzaken."

- Bas Rüter, Directeur Duurzaamheid

Campagne

Om ook de consument in beweging te zetten, lanceerde Rabobank samen met Stichting Natuur en Milieu een campagne om consumenten te prikkelen hun gedrag te veranderen. “We merken dat dit buitengewoon goed scoort. Wij zijn nu bezig om hier een brede campagne van te maken”, zegt Rüter. Hij hoopt dat het lukt om dit met zo veel mogelijk andere partijen op te zetten. Want: “Onze bijdrage als aanjager is bescheiden, vergeleken met waar de consument toe in staat is. Die kan met zijn koop- en kookgedrag een ommekeer veroorzaken.”

Facts & Figures

  • In de productie en distributie van voedsel gaat in Europa jaarlijks voor 90 miljard aan waarde verloren. Hiervan komt 60 miljard op het conto van productie en distributie en 30 miljard op het conto van de consument, die voedsel weggooit. RaboResearch Food & Agribusiness
  • Ondernemers in Europa kunnen jaarlijks 10 miljard euro besparen door maatregelen te nemen tegen verspilling en verlies. Dat kan door innovaties in oogsten en opslag (5 miljard), verpakkingen (2,5 miljard) en beter monitoren van versheid (2,5 miljard). RaboResearch Food & Agribusiness
  • Elke dollar die een ondernemer investeert in voedselverspilling kan 14 dollar opleveren. World Resources Institute.
  • Tegengaan van food waste is nummer 3 van de 100 meest substantiële maatregelen tegen klimaatverandering. Project Drawdown.
  • De belangrijkste redenen om het voedsel weg te gooien zijn: ‘het ruikt of smaakt niet goed meer/het ziet er niet meer goed uit’ (54%), ‘de houdbaarheidsdatum is verlopen’ (34%) en ‘er is teveel bereid’ (26%). De meest genoemde oplossingen om voedselverspilling te bestrijden zijn: kleinere verpakkingen (43%), boodschappenlijstjes gebruiken (33%) en informatie over de houdbaarheid van producten (24%). Studie Natuur & Milieu en Rabobank

Rabobank steunt de volgende initiatieven

We zijn al 2 jaar een beweging in gang aan het zetten om voedselverspilling te voorkomen, verminderen en hoger te verwaarden. We zijn gestart met een investering in een duurzame koploper (De Verspillingsfabriek) vervolgens hebben we onze kennis en netwerken ingebracht om een learning community op te richten én om een nationale agenda op te stellen. Op die nieuwe ecosysteem sluiten steeds meer bedrijven en stakeholders aan. Bovendien bieden we inspiratie en kennis voor de diverse lokale en regionale communities die ontstaan vanuit lokale banken.

  • Protix. Bedrijf dat visvoer maakt uit insecten (gekweekt op reststromen) in plaats van vis als eiwitbron. Rabobank financierde de start-up via het Dutch GreenTech Fund en verbeterde via lokale banken de regionale ketensamenwerking.
  • Betuwe Fruitmotor. Coöperatie die ciders maakt van restfruit. Samen met fruittelers werkt dit bedrijf aan een regionale economie zonder afval. Rabobank steunde het initiatief met een bijdrage uit het Coöperatief Dividend van 60.000 euro en gaf advies over het businessmodel en het opzetten van een coöperatie.
  • World is U Food tour. World is U is een educatief jongerenprogramma waar Rabobank medeoprichter van is. Onder de vlag World is U Foodtour vroeg de Rabobank Peel Noord jongeren hun visie te geven over de voedselproblematiek. Zij zetten lokale acties in gang rondom voedselverspilling.